0.1 tataḥ
praviśato
vṛddha-tāpasau
ubhau
0.2 paritrāyatāṃ
paritrāyatāṃ
bhavantaḥ
1
iyaṃ hi nīlo^tpala-dāma-varcasā
mṛṇāla-śukro^jjvala-daṃṣṭhā^sinā
niśācare^ndreṇa niśā^rdha-cāriṇā
mṛgī^va sītā paribhūya nīyate
dvitīyaḥ
1.1 eṣā
khalu
tatrabhavat
i
vaidehī
2
viceṣṭamāne^va bhujaṅgamā^ṅganā
vidhūyamāne^va ca puṣpitā latā
prasahya pāpena daśā^nanena sā
tapo-vanāt siddhir ivā^panīyate
ubhau
2.1 paritrāyatāṃ
paritrāyatāṃ
bhavantaḥ
prathamaḥ
2.2 ūrdhvam
avalokya
2.3 aye
vacana-sama-kāla
eva
daśarathasyā^nṛṇyaṃ
kartum
mayi
sthite
kva
yāsyasī^ti
rāvaṇam
āhūyā^ntarikṣam
utpatito
jaṭāyuḥ
dvitīyaḥ
2.4 eṣa
roṣād
udvṛtta-nayanaḥ
pratinivṛtto
rāvaṇaḥ
ubhau
2.7 hantai^tad
antarikṣe
pravṛttaṃ
yuddham
prathamaḥ
2.8 kāśyapa
kāśyapa
paśya
kravyād-īśvarasya
sāmarthyam
3
pakṣābhyāṃ paribhūya vīrya-viṣayaṃ dvandvaṃ prativyūhate
tuṇḍābhyāṃ su-nighṛṣṭa-tīkṣṇa-capalaḥ saṃveṣṭanaṃ ceṣṭate
nīkṣṇair āyasa-kaṇṭakair iva nakhair bhīmāntaraṃ vakṣaso
vajrā^grair iva dāryamāṇa-viṣamāc chailāc chilā pāṭyate
dvitīyaḥ
3.1 hanta
saṃkruddhena
rāvaṇenā^sinā
kravyād-īśvaraḥ
sa
dakṣiṇā^ṃsa-deśe
hataḥ
ubhau
3.2 hā
dhik
3.3 patito
'trabhavān
jaṭāyuḥ
prathamaḥ
3.4 bhoḥ
kaṣṭam
3.5 eṣa
khalu
tatrabhavān
jatāyuḥ
4
kṛtvā sva-vīrya-sadṛśaṃ paramaṃ prayatnaṃ
krīḍā-mayūram iva śatrum a-cintayitvā dīptaṃ niśācara-pater avadhūya tejo
nāge^ndra-bhagna-vana-vṛkṣa ivā^vasannaḥ
prathamaḥ
4.2 kāśyapa
āgamyatām
4.3 imam
vṛttāntaṃ
tatrabhavate
rāghavāya
nivedayiṣyāvaḥ
dvitīyaḥ
4.4 bāḍham
4.5 prathamaḥ
kalpaḥ
4.6 niṣkrāntau
4.7 tataḥ
praviśati
kāñcukīyaḥ
kāñcukīyaḥ
4.8 ka
iha
bhoḥ
kāñcana-toraṇa-dvāram
a-śūnyaṃ
kurute
4.9 praviśya
pratihārī
4.10 ayya
ahaṃ
vijayā
4.11 kiṃ
karīadu
4.10b ārya
ahaṃ
vijayā
4.11b kiṃ
kriyatām
kāñcukīyaḥ
4.12 vijaye
nivedyatāṃ
nivedyatāṃ
bharata-kumārāya
eṣa
khalu
rāma-darśanā^rthaṃ
janasthānaṃ
prasthitaḥ
pratinivṛttas
tatrabhavān
sumantra
iti
pratihārī
4.13 ayya
avi
kida-'ttho
tāda-sumanto
āado
4.13b ārya
api
kṛtā^rthas
tāta-sumantra
āgataḥ
kāñcukīyaḥ
4.14 bhavati
na
jāne
5
hṛdaya-sthita-śokā^gni-
śoṣitā^nanam āgatam
dṛṣṭvai^vākulam āsīn me
sumantram adhunā manaḥ
pratihārī
5.1 ayya
edaṃ
suṇia
payyāuḷaṃ
via
me
hiaaṃ
5.1b ārya
etac
chrutvā
paryākulam
iva
me
hṛdayam
kāñcukīyaḥ
5.2 bhavati
kim
idānīṃ
sthitā
5.3 śīghraṃ
nivedyatām
pratihārī
5.4 ayya
iaṃ
ṇivedemi
5.4b ārya
iyaṃ
nivedayāmi
5.5 niṣkrāntā
kañcukīyaḥ
5.6 vilokya
5.7 aye
ayam
atrabhavān
bharata-kumāraḥ
5.8 sumantrā^gamana-janita-kutūhala-hṛdayaś
cīra-valkala-vasanaś
citra-jaṭā-puñja-piñjarito^ttamā^ṅga
iti
evābhiṃ
vartate
5.9 ya
eṣaḥ
6
prakhyāta-sad-guṇa-gaṇaḥ pratipakṣa-kālas
tigmāṃśu-vaṃśa-tilakas tridaśe^ndra-kalpaḥ
ājñā-vaśād akhila-bhū-parirakṣaṇa-sthaḥ
śrīmān udāra-kalabhe^bha-samāna-yānaḥ
6.1 tataḥ
praviśati
bharataḥ
pratihārī
ca
bharataḥ
6.2 vijaye
evam
upagatas
tatrabhavān
sumantraḥ
7
gatvā tu pūrvam a-hayam ārya-nirīkṣaṇā^rthaṃ
labdha-prasāda-śapathe mayi sannivṛtte
dṛṣṭvā kim āgata ihā^trabhavān sumantro
rāmaṃ prajā-nayana-buddhi-mano-'bhirāmam
kāñcukīyaḥ
7.1 upagamya
7.2 jayatu
kumāraḥ
bharataḥ
7.3 atha
kasmin
pradeśe
vartate
tatrabhavān
sumantraḥ
kāñcukīyaḥ
7.4 asau
kāñcana-toraṇa-dvāre
bharataḥ
7.5 tena
hi
śīghraṃ
praveśyatām
kāñcukīyaḥ
7.6 yad
ājñāpayati
kumāraḥ
7.7 niṣkrāntau
7.8 tataḥ
praviśati
sumantraḥ
pratihārī
ca
sumantraḥ
7.9 sa-śokam
7.10 kaṣṭaṃ
bhoḥ
kaṣṭam
8
narapati-nidhanaṃ mayā^nubhūtaṃ
nṛpati-suta-vyasanaṃ mayai^va dṛṣṭam
śruta iha sa ca maithilī-praṇāśo
guṇa iva bahv-aparāddham āyuṣo me
pratihārī
8.1 sumantram
uddiśya
8.2 edu
edu
ayyo
8.3 eso
bhaṭṭa
8.4 upasappadu
ayyo
8.2b etv
etv
āryaḥ
8.3b eṣa
bhartā
8.4b upasarpatv
āryaḥ
sumantraḥ
8.5 upasṛtya
8.6 jayatu
kumāraḥ
bharataḥ
8.7 tāta
api
dṛṣṭas
tvayā
lokā^viṣkṛta-pitṛ-snehaḥ
8.8 api
dṛṣṭaṃ
dviddhā-bhūtam
arundhatī-cāritram
8.9 api
dṛṣṭaṃ
tvayā
niṣkāraṇā^vahita-vana-vāsa-saubhrātram
8.10 sumantraḥ
sa-cintas
tiṣṭhati
pratihārī
8.11 bhaṭṭi-dārao
khu
ayyaṃ
pucchadi
8.11b bhartṛ-dārakaḥ
khalv
āryaṃ
pṛcchati
sumantraḥ
8.12 bhavati
kiṃ
mām
bharataḥ
8.13 sva-gatam
8.14 atimahān
khalv
āyāsaḥ
8.15 santāpād
bhraṣṭa-hṛdayaḥ
8.16 prakāśam
8.17 api
mārgāt
pratinivṛttas
tatrabhavān
sumantraḥ
8.18 kumāra
tvan-niyogād
rāma-darśanā^rthaṃ
janasthānaṃ
prasthitaḥ
katham
aham
antarā
pratinivartiṣye
bharataḥ
8.19 kinnukhalu
krodhena
vā
lajjayā
vā^tmānaṃ
na
darśayanti
9
kutaḥ krodho vinītānāṃ
lajjā vā kṛta-cetasām
mayā dṛṣṭaṃ tu tac chūnyaṃ
tair vihīnaṃ tapo-vanam
bharataḥ
9.1 atha
kva
gatā
iti
śrutāḥ
sumantraḥ
9.2 asti
kila
kiṣkindhā
nāma
vanaukasāṃ
nivāsaḥ
9.3 tatra
gatā
iti
śrutāḥ
bharataḥ
9.4 hanta
a-vijñāta-puruṣa-viśeṣāḥ
khalu
vānarāḥ
9.5 duḥkhitāḥ
prativasanti
sumantraḥ
9.6 kumāra
tiryag-yonayo
'py
upakṛtam
avagacchanti
10
sugrīvo bhraṃśito rājyād
bhrātrā jyeṣṭhena vālinā
hṛta-dāro vasañ chaile
tulya-duḥkhena mokṣitaḥ
bharataḥ
10.1 tāta
kathaṃ
tulya-duḥkhena
nāma
sumantraḥ
10.2 ātma-gatam
10.3 hanta
sarvam
uktam
eva
mayā
10.4 prakāśam
10.5 kumāra
na
khalu
kiñcit
10.6 aiśvarya-bhraṃśa-tulyatā
mamā^bhipretā
bharataḥ
10.7 tāta
kiṃ
gūhase
10.8 svargaṃ
gatena
mahārāja-pāda-mūlena
śāpitaḥ
syāḥ
yadi
satyaṃ
na
brūyāḥ
sumantraḥ
10.9 kā
gatiḥ
10.10 śrūyatāṃ
11
vairaṃ muni-janasyā^rthe
rakṣasā mahatā kṛtam
sītā māyām upāśritya
rāvaṇena tato hṛtā
bharataḥ
11.1 kathaṃ
hṛte^ti
11.2 moham
upagataḥ
sumantraḥ
11.3 samāśvasihi
samāśvasihi
bharataḥ
11.4 punaḥ
samāśvasya
11.5 bhoḥ
kaṣṭam
12
pitrā ca bāndhava-janena ca viprayukto
duḥkhaṃ mahat samanubhūya vana-pradeśe
bhāryā-viyogam upalabhya punar mamā^ryo
jīmūta-candra iva khe prabhayā viyuktaḥ
sumantraḥ
12.4 yad
ājñāpayati
kumāraḥ
12.5 ubhau
parikrāmataḥ
sumantraḥ
12.6 kumāra
na
khalu
na
khalu
gantavyam
12.7 devīnāṃ
catuś-śālam
idam
bharataḥ
12.8 atrai^va
me
kāryam
12.9 bhoḥ
ka
iha
pratihāre
12.10 praviśya
pratihārī
12.11 jedu
bhaṭṭidārao
12.12 vijaā
khu
ahaṃ
12.11b jayatu
bhartṛdārakaḥ
12.12b vijayā
khalv
aham
bharataḥ
12.13 vijaye
mamā^gamanaṃ
nivedayā^trabhavatyai
pratihārī
12.14 kadamāe
bhaṭṭiṇīe
ṇivedemi
12.14b katamasyai
bhaṭṭinyai
nivedayāmi
bharataḥ
12.15 yā
māṃ
rājānam
icchati
pratihārī
12.16 ātmagatam
12.17 haṃ
kiṃṇukhu
bhave
12.17b haṃ
kinnukhalu
bhavet
12.18 prakāśam
12.19 bhaṭṭā
taha
12.19b bhartaḥ
tathā
12.20 niṣkrāntā
12.21 tataḥ
praviśati
kaikeyī
pratihārī
ca
kaikeyī
12.22 vijae
maṃ
pekkhiduṃ
bharado
āado
12.22b vijaye
māṃ
prekṣituṃ
bharata
āgataḥ
pratihārī
12.23 bhaṭṭiṇi
taha
12.24 bhaṭṭi-dāraassa
rāmassa
saāsādo
tāda-sumanto
āado
12.25 teṇa
saha
bhaṭṭi-dārao
bharado
bhaṭṭiṇiṃ
pekkhiduṃ
icchadi
kiḷa
12.23b bhaṭṭini
tathā
12.24b bhartṛ-dārakasya
rāmasya
sakāśāt
tāta-sumantra
āgataḥ
12.25b tena
saha
bhartṛ-dārako
bharato
bhaṭṭinīṃ
prekṣitum
icchati
kila
kaikeyī
12.26 svagatam
12.27 keṇa
khu
ugghādeṇa
maṃ
uvāḷambhissidi
bharado
12.27b kena
khalū^dghātena
mām
upālapsyate
bharataḥ
pratihārī
12.28 bhaṭṭiṇi
kiṃ
pavisadu
bhaṭṭi-dārao
12.28b bhaṭṭini
kiṃ
praviśatu
bhartṛ-dārakaḥ
kaikeyī
12.29 gaccha
12.30 pavesehi
ṇaṃ
12.29b gaccha
12.30b praveśayai^nam
pratihārī
12.31 bhaṭṭiṇi
taha
12.31b bhaṭṭini
tathā
12.32 parikramyopasṛtya
12.33 jedu
bhaṭṭidārao
12.34 pavisadu
kiḷa
12.33b jayatu
bhartṛdārakaḥ
12.34b praviśatu
kila
bharataḥ
12.35 vijaye
kiṃ
niveditam
bharataḥ
12.37 tena
hi
praviśāvaḥ
12.38 praviśataḥ
kaikeyī
12.39 jāda
viaā
mantedi
rāmassa
saāsādo
sumanto
āadat
ti
12.39b jāta
vijayā
mantrayate
rāmasya
sakāśāt
sumantra
āgata
iti
bharataḥ
12.40 ataḥ
paraṃ
priyaṃ
nivedayāmy
atrabhavatyai
kaikeyī
12.41 jāda
avi
kosaḷḷā
sumittā
a
saddāvaidavvā
12.41b jāta
api
kausalyā
sumitrā
ca
śabdayitavyā
bharataḥ
12.42 na
khalu
tābhyāṃ
śrotavyam
kaikeyī
12.43 ātma-gatam
12.44 haṃ
kiṃṇuhu
bhave
12.44b haṃ
kinnukhalu
bhavet
12.45 prakāśam
12.46 bhaṇāhi
jāda
12.46b bhaṇa
jāta
13
yaḥ sva-rājyaṃ parityajya
tvan-niyogād vanaṃ gataḥ
tasya bhāryā hṛtā sītā
paryāptas te manorathaḥ
14
hanta bhoḥ sattva-yuktānām
ikṣvākūṇāṃ manasvinām
vadhū-pradharṣaṇaṃ prāptaṃ
prāpyā^trabhavatīṃ vadhūm
kaikeyī
14.1 ātma-gatam
14.2 bhodu
dāṇi
kāḷo
kaheuṃ
14.2b bhavatu
idānīṃ
kālaḥ
kathayitum
14.3 prakāśam
14.4 jāda
tuvaṃ
ṇa
āṇāsi
mahārāassa
sāvaṃ
14.4b jāta
tvaṃ
na
jānāsi
mahārājasya
śāpam
bharataḥ
14.5 kiṃ
śapto
mahārājaḥ
kaikeyī
14.6 sumanta
āakkha
vitthareṇa
14.6b sumantra
ācakṣva
vistareṇa
sumantraḥ
14.7 yad
ājñāpayati
bhavatī
14.8 kumāra
śrūyatām
purā
mṛgayāṃ
gatena
mahārājena
kasmiṃścit
sarasi
kalaśaḥ
pūrayamāṇo
vana-gaja-bṛṃhitā^nukāri-śabda-samutpanna-vana-gaja-śaṅkayā
śabda-vedhinā
śareṇa
vipanna-cakṣuṣo
maharṣeś
cakṣur
bhūto
muni-tanayo
hiṃsitaḥ
bharataḥ
14.9 hiṃsita
iti
14.10 śāntaṃ
śāntaṃ
pāpam
14.11 tatas
tataḥ
sumantraḥ
14.12 tatas
tam
evaṃ
gataṃ
dṛṣṭvā
15
teno^ktaṃ ruditasyā^nte
muninā satya-bhāṣiṇā
yathā^haṃ bhos tvam apy evaṃ
putra-śokād vipatsyase
bharataḥ
15.2 nanv
idaṃ
kaṣṭaṃ
nāma
kaikeyī
15.3 jāda
edaṇ-ṇimittaṃ
avarāhe
māṃ
ṇikkhivia
puttao
rāmo
vaṇaṃ
pesido
ṇa
hu
rajja-ḷoheṇa
15.4 a-pariharaṇīo
maharisi-sāvo
putta-vippavāsaṃ
viṇā
ṇa
hoi
15.3b jāta
etan-nimittam
aparādhe
māṃ
nikṣipya
putrako
rāmo
vanaṃ
preṣitaḥ
na
khalu
rājya-lobhena
15.4b a-pariharaṇīyo
maharṣi-śāpaḥ
putra-vipravāsaṃ
vinā
na
bhavati
bharataḥ
15.5 atha
tulye
putra-vipravāse
katham
aham
araṇyaṃ
na
preṣitaḥ
kaikeyī
15.6 jāda
māduḷa-kuḷe
vattamāṇassa
paidī-hūdo
de
vippavāso
15.6b jāta
mātula-kule
vartamānasya
prakṛtī-bhūtas
te
vipravāsaḥ
bharataḥ
15.7 atha
caturdaśa
varṣāṇi
kiṃ
kāraṇam
avekṣitāni
kaikeyī
15.8 jāda
cauddasa
diasa
tti
vattu-kāmāe
payyāuḷa-hiaāe
cauddaśa
varisāṇi
tti
uttaṃ
15.8b jāda
caturdaśa
divasā
iti
vaktu-kāmayā
paryākula-hṛdayayā
caturdaśa
varṣāṇī^ty
uktam
bharataḥ
15.9 asti
pāṇḍityaṃ
samyag
vicārayitum
15.10 atha
viditam
etad
guru-janasya
sumantraḥ
15.11 kumāra
vasiṣṭha-vāmadeva-prabhṛtīnām
anumataṃ
viditaṃ
ca
bharataḥ
15.12 hanta
trailokyasā^kṣiṇaḥ
khalv
ete
15.13 diṣṭyā^n-aparāddhā^trabhavatī
15.14 amba
yad
bhrātṛ-snehāt
samutpanna-manyunā
mayā
dūṣitā^trabhavatī
tat
sarvaṃ
marṣayitavyam
15.15 amba
abhivādaye
kaikeyī
15.16 jāda
kā
ṇāma
mādā
puttaassa
avarāhaṃ
ṇa
marisedi
15.17 uṭṭhehi
ūṭṭhehi
15.18 ko
ettha
doso
15.16b jāta
kā
nāma
mātā
putrakasyā^parādhaṃ
na
marṣayati
15.17b uttiṣṭho^ttiṣṭha
15.18b ko
'tra
doṣaḥ
bharataḥ
15.19 anugṛhīto
'smi
15.20 āpṛcchāmyatrabhavatīm
15.21 adyai^vā^ham
āryasya
sāhāyyā^rthaṃ
kṛtsnaṃ
rāja-maṇḍalam
udyojayāmi
15.22 ayamidānīṃ
16
velām imāṃ matta-gajā^ndhakārāṃ
karomi sainyau^gha-niveśa-naddhām
balais taradbhiś ca nayāmi tulyaṃ
glāniṃ samudraṃ saha rāvaṇena
16.3 praviśya
pratihārī
16.4 jedu
kumāro
16.5 imaṃ
vuttantaṃ
suṇia
jeṭṭḥa-bhaṭṭiṇī
mohaṃ
gaā
16.4b jayatu
kumāraḥ
16.5b imaṃ
vṛttāntaṃ
śrutvā
jyeṣṭha-bhaṭṭinī
mohaṃ
gatā
bharataḥ
16.7 kathaṃ
moham
upagatā^mbā
kaikeyī
16.8 ehi
jāda
ayyaṃ
assāsaissāmo
16.8b ehi
jāta
āryām
āśvāsayiṣyāvaḥ
bharataḥ
16.9 yad
ājñāpayaty
ambā
16.10 niṣkrāntāḥ
sarve