0.1 tataḥ
praviśati
vṛddha-gopālakaḥ
vṛddhagopālakaḥ
0.2 gāvo
me
a-hīṇa-vacchā
hontu
0.3 a-vihavā
a
gova-juvadīo
hontu
0.4 ṇo
ḷāā
viḷāḍo
ekka-cchatta-ppuhuvī-padī
hodu
0.5 mahāḷāaṣṣa
viḷāḍaśśa
vaṣṣa-vaḍḍhaṇa-go-ppadāṇa-ṇimittaṃ
imaṣṣiṃ
ṇaaḷo^vavaṇa-vīhīe
āantuṃ
go-dhaṇaṃ
ṣavve
ca
kida-maṅgaḷa-modaā
gova-dāḷaā
dāḷiā
a
dāva
0.6 eṣu
jjeṣṭaṃ
gacchia
aṇubhaviṣṣam
0.2b gāvo
me
'-hīna-vatsā
bhavantu
0.3b a-vidhavāś
ca
gopa-yuvatayo
bhavantu
0.4b asmākaṃ
rājā
virāṭa
eka-cchatra-pṛthivī-patir
bhavatu
0.5b mahārājasya
virāṭasya
varṣa-vardhana-go-pradāna-nimittam
asyāṃ
nagaro^pavana-vīthyām
āyāntu
go-dhanaṃ
sarve
ca
kṛta-maṅgala-modakā
gopa-dārakā
dārikāś
ca
tāvat
0.6b eṣu
jyaiṣṭhyaṃ
gatvā^nubhaviṣyāmi
0.7 vilokya
0.8 kiṇṇuhu
eṣo
vāaṣo
ṣukkha-ḷukkhaṃ
āḷuhia
ṣukkha-ṣākhā-ṇighaṭṭia-tuṇḍaṃ
ādiccā^himuhaṃ
viṣṣaḷaṃ
viḷavadi
0.9 ṣantī
hodu
ṣantī
hodu
ahmāṇaṃ
go-dhaṇaṣṣa
a
0.10 jāva
eṣu
jjeṣṭhaṃ
gacchia
gova-dāḷaāṇaṃ
dāḷiāṇaṃ
vāhaḷāmi
0.11 gomittaa
gomittaa
0.8b kiṃnukhalv
eṣa
vāyasaḥ
śuṣka-vṛkṣam
āruhya
śuṣka-śākhā-nighaṭṭita-tuṇḍam
ādityā^bhimukhaṃ
visvaraṃ
vilapati
0.9b śāntir
bhavatu
śāntir
bhavatu
asmākaṃ
go-dhansya
ca
0.10b yāvad
eṣu
jyaiṣṭhyaṃ
gatvā
gopa-dārakāṇāṃ
dārikāṇaṃ
vyāharāmi
0.11b gomitraka
gomitraka
0.12 praviśya
gomitrakaḥ
0.13 mātuḷa
vandāmi
0.13b mātula
vandāmi
vṛddhagopālakaḥ
0.14 ṣantī
hodu
ṣantī
hodu
ahmāaṃ
go-dhaṇaṣṣa
a
0.15 aḷe
gomittaa
mahāḷājaṣṣa
liḷāḍaśśa
vaṣṣa-vaḍḍhaṇa-go-ppadāṇa-ṇimittaṃ
imaṣṣiṃ
ṇaaḷo^vavaṇa-vīhīe
āantuṃ
go-dhaṇaṃ
ṣavve
ca
kida-maṅgaḷa-modaā
gova-dāḷaā
dāḷiā
a
0.16 aḷe
gomittaa
gova-dāḷaāṇaṃ
dāḷiāṇaṃ
vāhaḷa
0.14b śāntir
bhavatu
śantir
bhavatu
asmākaṃ
go-dhanasya
ca
0.15b are
gomitraka
mahārājasya
virāṭasya
varṣa-vardhana-go-pradāna-nimittam
asyām
nagaro^pavana-vīthyāṃ
āyāntu
go-dhanaṃ
sarve
ca
kṛta-maṅgala-modakā
gopa-dārakā
dārikāś
ca
0.16b are
gomitraka
gopa-dārakāṇāṃ
dārikāṇāṃ
vyāhara
gomitrakaḥ
0.17 jaṃ
māduḷo
āṇavedi
0.18 goḷakkhiṇie
ghidapiṇḍa
ṣāmiṇi
vaṣabhadatta
kumbhadatta
mahiṣadatta
āacchaā^acchaha
sigghaṃ
0.17b yan
mātula
ājñāpayati
0.18b gorakṣiṇike
ghṛtapiṇḍa
svāmini
vṛṣabhadatta
kumbhadatta
mahiṣadatta
āgacchatā^gacchata
śīghram
0.19 tataḥ
praviśanti
sarve
sarve
0.20 māduḷa
vandāmo
0.20b mātula
vandāmahe
vṛddhagopālakaḥ
0.21 ṣantī
hedu
ṣantī
hedu
ahmāṇaṃ
gova-dāḷaāṇaṃ
dāḷiāṇaṃ
a
0.22 mahāḷāaṣṣa
viḷāḍaṣṣa
vaṣṣa-vaḍḍhaṇa-go-ppadāṇa-ṇimittaṃ
imaṣṣiṃ
ṇaaḷo^vavaṇa-vīhīe
āantuṃ
go-dhaṇaṃ
0.23 tattaaṃ
veḷaṃ
gāanto
ṇaccanto
hema
0.21b śāntir
bhavatu
śantir
bhavatu
asmākaṃ
gopa-dārakāṇāṃ
dārikāṇāṃ
ca
0.22b mahārājasya
virāṭasya
varṣa-vardhana-go-pradāna-nimittam
asyām
nagaro^pavana-vīthyāṃ
āyāntu
go-dhanaṃ
0.23b tāvatīṃ
velāṃ
gāyanto
nṛtyanto
bhavāmaḥ
sarve
0.24 jaṃ
māduḷo
āṇavedi
0.24b yan
mātula
ājñāpayati
0.25 sarve
nṛtyanti
vṛddhagopālakaḥ
0.26 hīhī
ṣuṭṭhu
ṇaccidam
ṣuṭṭhu
gāidaṃ
0.27 jāva
ahaṃ
pi
ṇaccemi
0.26b hīhī
suṣṭhu
nartitaṃ
suṣṭhu
gītaṃ
0.27b yāvad
aham
api
nṛtyāmi
sarve
0.28 hāhā
māduḷa
adi-mahantaṃ
ḷeṇuṃ
uppadido
0.28b hāhā
mātula
ati-mahān
reṇur
utpatitaḥ
vṛddhagopālakaḥ
0.29 ṇa
hu
ḷeṇuṃ
evva
ṣaṃkkhu-dundubhi-ghoṣaṃ
uppadido
0.29b na
khalu
reṇur
eva
śaṅkha-dundubhi-ghoṣa
utpatitaḥ
sarve
0.30 divā-canda-ppabhā-paṇḍuḷa-johṇā^vaguṇṭhido
ṣuda-maṇḍaḷuṃ
ṣuyyo
atthi
a
ṇa
'tthi
a
0.30b divā-candra-prabhā-pāṇḍura-jyotsnā^vaguṇṭhitaḥ
śata-maṇḍala
sūryo
'sti
ca
na
asti
ca
gomitrakaḥ
0.31 hāhā
māduḷa
ede
ke
vi
maṇuṣṣā
dahi-piṇḍa-paṇḍarehi
chattehi
ghoḍaa-ṣaaḍiaṃ
āḷuhia
ṣavvaṃ
ghoṣuṃ
viddavanti
coḷā
0.31b hāhā
mātula
ete
ke
'pi
manuṣyā
dadhi-piṇḍa-pāṇḍaraiś
chatrair
ghoṭaka-śakaṭikām
āruhya
sarvaṃ
ghoṣaṃ
vidravanti
corāḥ
vṛddhagopālakaḥ
0.32 hīhī
ṣara-ṣaṃpādā
uṭṭhidā
0.33 dāraā
dāḷiā
ṣigghaṃ
pakkaṇaṃ
paviṣaha
0.32b hīhī
śarasaṃpātā
utthitāḥ
0.33b dārakāḥ
dārikāḥ
śīghraṃ
pakkaṇaṃ
praviśata
sarve
0.34 jaṃ
māduḷo
āṇavedi
0.34b yan
mātula
ājñāpayati
0.35 niṣkrāntāḥ
vṛddhagopālakaḥ
0.36 hāhā
ciṭṭhaha
ciṭṭhaha
0.37 paharaha
paharaha
0.38 gahṇaha
gahṇaha
0.39 imaṃ
vuttantaṃ
mahāḷāa-viḷāḍaśśa
ṇivedaiṣṣāmo
0.36b hāhā
tiṣṭhata
tiṣṭhata
0.37b praharata
praharata
0.38b gṛhṇīta
gṛhṇīta
0.39b imaṃ
vṛttāntaṃ
mahārāja-virāṭāya
nivedayiṣyāmaḥ
0.40 niṣkrāntaḥ
bhaṭaḥ
0.42 bho
bho
nivedyatāṃ
nivedyatāṃ
mahā-rājāya
virāṭe^śvarāya
etā
hi
dasyu-karma-pracchanna-vikramair
dhārtarāṣṭrair
hriyante
gāva
iti
0.43 tatra
hi
1
drutaiś ca vatsair vyathitaiś ca go-gaṇair
nirīkṣaṇa-trasta-mukhaiś ca go-vṛṣaiḥ
kṛtā^rta-nādā^kulitaṃ samantato
gavāṃ kulaṃ śocyam ihā^kulākulam
nepathye
1.2 kiṃ
dhārtarāṣṭrair
iti
1.4 praviśya
kāñcukīyaḥ
1.5 sadṛśam
etad
bhrātṛ-janeṣv
api
drohiṇām
2
sajjaiś cāpair baddha-godhā^ṅguli-trā
varma-cchannāḥ kalpita-syandana-sthāḥ
vīryo^tsiktā yuddha-sajjāḥ kṛtā^strā rājño vairaṃ goṣu niryātayanti
bhaṭaḥ
2.3 ārya
ati-pāti
kāryam
idaṃ
śīghraṃ
nivedyatām
kāñcukīyaḥ
2.4 idaṃ
nivedyate
3
mā tāvad vyathita-vikīrṇa-bāla-vatsā
gāvo me ratha-rava-śaṅkayā hriyante
pīnā^ṃsaś cala-valayaḥ sa-candanā^rdro
nir-lajjo mama ca karaḥ karāṇi bhuṅkte
3.2 praviśya
bhaṭaḥ
3.3 jayatu
jayatu
mahā-rājaḥ
rājā
3.4 alaṃ
mahā-rāja-śabdena
3.5 avadhūtaṃ
me
kṣatriyatvam
3.6 ucyatāṃ
raṇa-vistaraḥ
bhaṭaḥ
3.7 na
vistarā^rhāṇi
vipriyāṇi
3.8 eṣa
samāsaḥ
4
eka-varṇeṣu gātreṣu gavāṃ syandana-reṇunā
kaśā-pāteṣu dṛśyante nānā-varṇa-vibhaktayaḥ
5
dhanur upanaya śīghraṃ kalpyatāṃ syandano me
mama gatim anuyātu cchandato yasya bhaktiḥ
raṇa-śirasi gavā^rthe nā^sti moghaḥ prayatno
nidhanam api yaśaḥ syān mokṣayitvā tu dharmaḥ
bhaṭaḥ
5.1 yad
ājñāpayati
mahārājaḥ
5.2 niṣkrāntaḥ
rājā
5.3 bhoḥ
kin
nu
khalu
duryodhanasya
mām
antareṇa
vairam
5.4 ā
yajñam
anubhavitum
an-āgata
iti
5.5 katham
anubhavāmi
5.6 kīcakānāṃ
vināśena
vayam
unnīta-santāpāḥ
saṃvṛttāḥ
5.7 atha
vā
parokṣam
api
pāṇḍavānāṃ
snigdha
iti
sarvathā
yoddhavyam
5.8 hastinapura-nivāsāc
chīla-jño
bhagavān
duryodhanasya
5.9 atha
vā
6
kāmaṃ duryodhanasyai^ṣa na doṣam abhidhāsyati
arthitvād a-pariśrāntaḥ pṛcchaty eva hi kāryavān
6.2 praviśya
rājā
6.4 bhagavāṃs
tāvad
āhūyatām
bhaṭaḥ
6.5 yad
ājñāpayati
mahā-rājaḥ
6.6 niṣkrāntaḥ
bhagavān
6.8 sarvato
vilokya
6.9 bhoḥ
kin
nu
khalv
idam
7
gaje^ndrāḥ kalpyante turaga-patayo varma-racitāḥ
rathāḥ sānūkarṣāḥ kṛta-parikarā yodha-puruṣāḥ
samudyogaṃ dṛṣṭvā bhayam an-anubhūtaṃ spṛśati māṃ
na khalv ātma-nyastaṃ kṛta-matir ahaṃ te tu capalāḥ
rājā
7.1 jayatu
bhagavān
jayatu
7.2 virāṭo
bhagavān
abhivādaye
virāṭaḥ
7.4 bhagavān
etad
āsanam
āsyatām
bhagavān
7.5 upaviśya
7.6 bho
rājan
8
udyogaḥ prastutaḥ kasmāc chrīr na santoṣam icchati
pīḍayiṣyati so^tsekān pīḍitān mokṣayiṣyati
rājā
8.1 bhagavan
go-grahaṇād
avamānito
'smi
rājā
8.3 dhārtarāṣṭraiḥ
bhagavān
8.4 ātma-gatam
8.5 bhoḥ
kaṣṭam
9
eko^dakatvaṃ khalu nāma loke
manasvināṃ kampayate manāṃsi
vaira-priyais tair hi kṛte 'parādhe
yat satyam asmābhir ivā^parāddham
virāṭaḥ
9.1 bhagavan
kim
idānīṃ
vicāryate
bhagavān
9.2 na
khalu
kiñcit
9.3 teṣām
utsukaḥ
rājā
9.4 adya-prabhṛti
nibhṛtā
bhaviṣyanti
9.5 yadi
śakto
'pi
yudhiṣṭhiro
marṣayati
ahaṃ
na
marṣayāmi
10
adye^dānīṃ parṇa-śayyā ca bhūmau
rājya-bhraṃśo draupadī-dharṣaṇaṃ vā
veṣā^nyatvaṃ saṃśritānāṃ nivāsaḥ
sarvaṃ ślāghyaṃ yat kṣamā jñāyate me
10.1 praviśya
rājā
10.3 atha
kiṃ
ceṣṭate
duryodhanaḥ
bhaṭaḥ
10.4 na
khalu
duryodhana
eva
pṛthivyāṃ
rājānaḥ
sarve
prāptāḥ
11
droṇaś ca bhīmaś ca jayadrathaś ca
śalyo 'ṅgarājaḥ śakuniḥ kṛpaś ca
teṣāṃ ratho^tkampa-calat-patākair
bhagnā dhvajair eva vayaṃ na bāṇaiḥ
rājā
11.1 utthāya
kṛtāñjaliḥ
11.2 kathaṃ
tatrabhavān
gāṅgeyo
'pi
prāptaḥ
bhagavān
11.3 sādhu
dharṣitenā^pi
nā^tikrāntaḥ
samudācāraḥ
11.4 ātma-gatam
11.5 bhoḥ
12
kim arthaṃ khalu samprāptaḥ kurūṇāṃ gurur uttamaḥ
śaṅke tīrṇā pratijñe^ti smāraṇaṃ kriyate mama
12.1 prakāśam
12.3 praviśya
virāṭaḥ
12.5 sūtas
tāvad
āhūyatām
bhaṭaḥ
12.6 yad
ājñāpayati
mahārājaḥ
12.7 niṣkrāntaḥ
12.8 praviśya
13
ratham ānaya śīghraṃ me ślāghyaḥ prāpto raṇā^tithiḥ
toṣayiṣye śarair bhīṣmaṃ jeṣyāmī^ty a-manorathaḥ
sūtaḥ
13.1 yad
ājñāpayaty
āyuṣmān
13.2 āyuṣman
14
ripūṇāṃ sainya-bhedeṣu yas te paricito rathaḥ
ratha-caryāṃ bahiṣ-kartuṃ tam āsthāyo^ttaro gataḥ
virāṭaḥ
14.1 kathaṃ
niryātaḥ
kumāraḥ
bhagavān
14.2 bho
rājan
saṃvāryatāṃ
saṃvāryatāṃ
kumāraḥ
15
a-gaṇita-guṇa-doṣo yuddha-tīkṣṇaś ca bālyān
na ca dahati na kaścit sannikṛṣṭo raṇā^gniḥ
atha ca pariharante dhārtarāṣṭrā na kiñcin
na khalu paribhavāt te yuddha-doṣān bravīmi
rājā
15.1 tena
hi
śīghram
anyo
rathaḥ
kalpyatām
sūtaḥ
15.2 yad
ājñāpayati
āyuṣmān
16
tvam idānīṃ kumārasya kiṃ na vāhitavān ratham
anujñāto 'si kiṃ tena na rājñāṃ sārathir bhavān
sūtaḥ
16.1 prasīdatv
āyuṣmān
16.2 rathaṃ
kalpayitvā
tu
sūta-samudācāreṇo^pasthitaḥ
khalv
aham
16.3 kumāreṇa
17
kinnu tat parihāsā^rthaṃ kinnu tatrā^sti kauśalam
mām atikramya sārathye viniyuktā bṛhannalā
bhagavān
17.1 rājan
alam
alaṃ
sambhrameṇa
18
yadi sva-cakro^ddhata-reṇu-durdinaṃ
rathaṃ samāsthāya gatā bṛhannalā
parān kṣaṇair nemi-ravair nivārayan
vinā^pi bāṇān ratha eva jeṣyati
rājā
18.1 tena
hi
śīghram
anyo
rathaḥ
kalpyatām
sūtaḥ
18.2 yad
ājñāpayati
āyuṣmān
18.3 niṣkrāntaḥ
18.4 praviśya
bhaṭaḥ
18.5 bhagnaḥ
khalu
kumārasya
rathaḥ
bhaṭaḥ
18.7 śrotum
arhati
mahārājaḥ
19
bahubhiḥ samarā^bhijñair ācchinno 'śva-pathaḥ paraiḥ
bhagno vāhana-lobhena śmaśānā^bhimukho rathaḥ
bhagavān
19.1 ātma-gatam
19.2 āḥ
atra
khalu
gāṇḍivam
19.3 prakāśam
19.4 bho
rājan
20
nimittaṃ kiñcid utpannaṃ śmaśānā^bhimukhe rathe
dhārtarāṣṭrāḥ sthitā yatra śmaśānaṃ tad bhaviṣyati
rājā
20.1 bhagavan
a-kāle
svastha-vākyaṃ
manyum
utpādayati
bhagavān
20.2 alaṃ
manyunā
20.3 kadācid
anṛtaṃ
no^kta-pūrvam
rājā
20.4 ā
asty
etat
20.5 gaccha
bhūyo
jñāyatāṃ
vṛttāntaḥ
bhaṭaḥ
20.6 yad
ājñāpayati
mahārājaḥ
20.7 niṣkrāntaḥ
21
ko nu khalv eṣa sahasā kampayann iva medinīm
gadi-srota ivā^viddho kṣaṇāt saṃvartate dhvaniḥ
21.2 praviśya
bhaṭaḥ
21.3 jayatu
mahārājaḥ
21.4 śmaśānān
muhūrta-viśrānta-turageṇa
kumāreṇa
tu
bhagavān
21.5 eṣa
mām
anṛta-vādinaṃ
na
kuryāt
22
kṛtā nīlā nāgāḥ śara-śata-nipātena kapilā
hayo vā yodho vā na vahati na kaścic chara-śatam
śaraiḥ stambhī-bhūtāḥ śara-parikarāḥ syandana-varāḥ
śaraiś channā mārgāḥ sravati dhanur ugrāṃ śara-nadīm
bhagavān
22.1
22.2 ātma-gatam
22.3
23
etad akṣaya-tūṇītvaṃ yena śakrasya khāṇḍave
yāvatyaḥ patitā dhārās tāvantaḥ preṣitāḥ śarāḥ
rājā
23.1 atha
pareṣv
idānīṃ
ko
vṛttāntaḥ
bhaṭaḥ
23.2 a-pratyakṣaṃ
hi
tatra
me
23.3 pravṛtti-puruṣāḥ
kathayanti
24
dhanur-ghoṣaṃ droṇas tad idam iti buddhvā pratigataḥ
svaje bāṇaṃ dṛṣṭvā kṛtam iti na bhīṣmaḥ praharati
śarair bhagnaḥ karṇaḥ kim idam iti cā^nye nṛ-patayo
bhaye 'py eko bālyān na bhayam abhimanyur gaṇayati
bhagavān
24.1 katham
abhimanyuḥ
prāptaḥ
24.2 bho
rājan
25
yudhyate yadi saubhadras tejo-'gnir vaṃśayor dvayoḥ
sārathiḥ preṣyatām anyo viklabā^tra bṛhannalā
26
bhīṣmaṃ rāma-śarair a-bhinna-kavacaṃ droṇaṃ ca mantrā^yudhaṃ
kṛtvā karṇa-jayadrathau ca vimukhau śeṣāṃś ca tāṃs tān nṛpān
saubhadraṃ sva-śarair na dharṣayati kim bhītaḥ pituḥ pratyayāt
saṃsṛṣṭo 'pi vayasya-bhāva-sadṛśaṃ tulyaṃ vayo rakṣati
bhaṭaḥ
26.1 eṣa
khalu
kumārasya
rathaḥ
27
ālambito bhramati dhāvati tena mukto
na prāpya dharṣayati ne^cchati viprakartum
āsanna-bhūmi-capalaḥ parivartamāno
yogyo^padeśam iva tasya rathaḥ karoti
rājā
27.1 gaccha
27.2 bhūyo
jñāyatāṃ
vṛttāntaḥ
bhaṭaḥ
27.3 yad
ājñāpayati
mahārājaḥ
27.4 niṣkramya
praviśya
27.5 jayatu
mahārājaḥ
27.6 jayatu
virāṭeśvaraḥ
27.7 priyaṃ
nivedaye
mahārājāya
27.8 avajitaṃ
go-grahaṇam
27.9 apayātā
dhārtarāṣṭrāḥ
bhagavān
27.10 diṣṭyā
bhavān
vardhate
rājā
27.11 na
na
27.12 bhagavato
vṛddhir
eṣā
27.13 atha
kumāra
idānīṃ
kva
bhaṭaḥ
27.14 dṛṣṭa-parispandānāṃ
yodha-puruṣāṇāṃ
karmāṇi
pustakam
āropayati
kumāraḥ
rājā
27.15 aho
ślāghanīya-vyāpāraḥ
khalv
ayaṃ
kumāraḥ
28
tāḍitasya hi yodhasya ślāghanīyena karmaṇā
a-kālā^ntaritā pūjā nāśayaty eva vedanāṃ
bhaṭaḥ
28.2 priya-nivedanā^rtham
abhyantaraṃ
praviṣṭā
rājā
28.3 bṛhannalā
tāvad
āhūyatām
bhaṭaḥ
28.4 yad
ājñāpayati
mahārājaḥ
28.5 tataḥ
praviśati
bṛhannalā
bṛhannalā
28.6 nirūpya
sa-vimarśam
29
gāṇḍīvena muhūrtam ātata-guṇenā^sīt pratispardhitaṃ
bāṇānāṃ parivartaneṣv a-viśadā muṣṭir na me saṃhatā
godhā-sthāna-gatā na cā^sti paṭutā sthāne hṛtaṃ sauṣṭhavaṃ
strī-bhāvāc chithilī-kṛtaḥ paricayād ātmā tu paścāt smṛtaḥ
30
anena veṣeṇa nare^ndra-madhye
lajjāyamānena dhanur vikṛṣṭam
yātrā tu tāvac chara-durdineṣu
śīghraṃ nimagnaḥ kaluṣaś ca reṇuḥ
31
jitvā^pi gāṃ vijayam apy upalabhya rājño
nai^vā^sti me jaya-gato manasi praharṣaḥ
duḥśāsanaṃ samara-mūrdhani sannigṛhya
baddhvā yad adya na virāṭa-puraṃ praviṣṭaḥ
32
sa-yauvanaḥ śreṣṭha-tapovane rato
nare^śvaro brāhmaṇa-vṛttam āśritaḥ
vimukta-rājyo 'py abhivardhitaḥ śriyā
tri-daṇḍa-dhārī na ca daṇḍa-dhārakaḥ
bṛhannalā
32.4 jedu
bhaṭṭā
32.4b jayatu
bhartā
33
a-kāraṇaṃ rūpam a-kāraṇaṃ kulaṃ
mahatsu nīceṣu ca karma śobhate
idaṃ hi rūpaṃ paribhūta-pūrvakaṃ
tad eva bhūyo bahumānam āgatam
bṛhannalā
33.3 suṇādu
bhaṭṭā
33.3b śṛṇotu
bhartā
rājā
33.4 ūrjitaṃ
karma
33.5 saṃskṛtam
abhidhīyatām
bṛhannalā
33.6 śrotum
arhati
mahārājaḥ
33.7 praviśya
34
a-pūrva iva te harṣo brūhi kenā^pi vismitaḥ
34
a-śraddheyaṃ priyaṃ prāptaṃ saubhadro grahaṇaṃ gataḥ
bṛhannalā
34.1 kathaṃ
gṛhītaḥ
34.2 ātma-gatam
35
tulita-balam idaṃ mayā^dya sainyaṃ
parigaṇitaṃ ca raṇe 'dya me sa dṛṣṭaḥ
sadṛśa iha tu tena nā^sti kaścit
ka iha bhaven nihateṣu kīcakeṣu
bhagavān
35.1 bṛhannale
kim
etat
36
na jāne tasya jetāraṃ balavāñ chikṣitas tu saḥ
pitṝṇāṃ bhāgya-doṣeṇa prāpnuyād api dharṣaṇam
rājā
36.1 katham
idānīṃ
gṛhītaḥ
37
ratham āsādya niḥ-śaṅkaṃ bāhubhyām avatāritaḥ
37
yaḥ kilai^ṣa nare^ndreṇa viniyukto mahānase
bṛhannalā
37.2 apavārya
37.3 evam
ārya-bhīmena
pariṣvaktaḥ
na
gṛhītaḥ
38
dūra-sthā darśanād eva vayaṃ santoṣam āgatāḥ
putra-snehas tu nirviṣṭo yena su-vyakta-kāriṇā
rājā
38.1 tena
sat-kṛtya
praveśyatāṃ
abhimanyuḥ
bhagavān
38.2 bho
rājan
vṛṣṇi-pāṇḍava-nāthasyā^bhimanyoḥ
pūjāṃ
bhayād
iti
loko
jñāsyati
38.3 tad
avadhīraṇam
asya
nyāyyam
rājā
38.4 nā^vadhīraṇam
arhati
yādavī-putraḥ
38.5 kutaḥ
39
putro hy eṣa yudhiṣṭhirasya tu vayas tulyaṃ hi naḥ sūnunā
sambandho drupadena naḥ kula-gato naptā hi tasmād bhavet
jāmātṛtvam a-dūrato 'pi ca bhavet kanyā-pitṛtvaṃ hi naḥ
pūjā^rho 'py atithir bhavet sva-vibhavair iṣṭā hi naḥ pāṇḍavāḥ
bhagavān
39.1 evam
etat
39.2 vaktavayaṃ
parihartavyaṃ
ca
rājā
39.3 atha
kenā^yaṃ
praveśayitavyaḥ
bhagavān
39.4 bṛhannalayā
praveśayitavyaḥ
rājā
39.5 bṛhannale
praveśyatām
abhimanyuḥ
bṛhannalā
39.6 yad
ājñāpayati
mahārājaḥ
39.7 ātmagatam
39.8 cirasya
khalv
ākāṅkṣito
'yaṃ
niyogo
labdhaḥ
40
adye^dānīṃ yātu sandarśanaṃ vā
śūnye dṛṣṭvā gāḍham āliṅganaṃ vā
svairaṃ tāvad yātum udbāṣpatāṃ vā
mat-pratyakṣaṃ lajjate hy eṣa putram
rājā
40.1 paśyatu
bhavān
kumārasya
karma
41
nṛpā bhīṣmā^dayo bhagnāḥ saubhadro grahaṇaṃ gataḥ
uttareṇā^dya saṃkṣepād arthataḥ pṛthivī jitā
41.1 tataḥ
praviśati
bhīmasenaḥ
42
ādīpite jatu-gṛhe sva-bhujā^vasaktā
mad-bhrātaraś ca jananī ca mayo^panītāḥ
saubhadram ekam avatārya rathāt tu bālaṃ
taṃ ca śramaṃ prathamam adya samaṃ hi manye
42.2 tataḥ
praviśati
abhimanyuḥ
abhimanyuḥ
42.3 bhoḥ
ko
nu
khalv
eṣaḥ
43
viśāla-vakṣās tanimā^rjito^daraḥ
sthiro^nnatā^ṃso^ru-mahān kaṭī-kṛśaḥ
ihā^hṛto yena bhujai^ka-yantrito
balā^dhikenā^pi na cā^smi pīḍitaḥ
bṛhannalā
43.1 ita
itaḥ
kumāraḥ
abhimanyuḥ
43.2 aye
ayam
aparaḥ
kaḥ
44
a-yujyamānaiḥ pramadā-vibhūṣaṇaiḥ
kareṇu-śobhābhir ivā^rpito gajaḥ
laghuś ca veṣeṇa mahān iva ojasā
vibhāty umā-veṣam ivā^śrito haraḥ
bṛhannalā
44.1 apavārya
44.2 imam
ihā^nayatā
kim
idānīm
āryeṇa
kṛtam
45
avajita iti tāvad dūṣitaḥ pūrva-yuddhe
dayita-suta-viyuktā śocanīyā subhadrā
jita iti punar enaṃ ruṣyate vāsubhadro
bhavatu bahu kim uktvā dūṣito hasta-sāraḥ
bhīmasenaḥ
45.1 arjuna
bṛhannalā
45.2 atha
kim
atha
kim
arjuna-putro
'yam
bhīmasenaḥ
45.3 apavārya
46
jānāmy etān nigrahād asya doṣān
ko vā putraṃ marṣayec chatru-haste
iṣṭāpattyā kintu duḥkhe hi magnā
paśyatv enaṃ draupadī^ty āhṛto 'yam
bṛhannalā
46.1 apavārya
46.2 ārya
abhibhāṣaṇa-kautūhalaṃ
me
mahat
46.3 vācālayatv
enam
āryaḥ
bhīmasenaḥ
46.4 bāḍham
46.5 abhimanyo
abhimanyuḥ
46.6 abhimanyur
nāma
bhīmasenaḥ
46.7 ruṣyaty
eṣa
mayā
46.8 tvam
evai^nam
abhibhāṣaya
abhimanyuḥ
46.10 kathaṃ
katham
46.11 abhimanyur
nāmā^ham
46.12 bhoḥ
47
nīcair apy abhibhāṣyante nāmabhiḥ kṣatriyā^nvayāḥ
ihā^yaṃ samudācāro grahaṇaṃ paribhūyate
bṛhannalā
47.1 abhimanyo
sukham
āste
te
jananī
abhimanyuḥ
47.2 kathaṃ
katham
47.3 jananī
nāma
48
kiṃ bhavān dharmarājo me bhīmaseno dhanañjayaḥ
yan māṃ pitṛvad ākramya strī-gatāṃ pṛcchase kathām
bṛhannalā
48.1 abhimanyo
api
kuśalī
devakī-putraḥ
keśavaḥ
abhimanyuḥ
48.2 katham
tatrabhavantam
api
nāmnā
48.3 atha
kim
atha
kim
48.4 kuśalī
bhavatā
saṃsṛṣṭaḥ
48.5 ubhau
parasparam
avalokayataḥ
abhimanyuḥ
48.6 katham
idānīṃ
sā^vajñam
iva
māṃ
hasyate
bṛhannalā
48.7 na
khalu
kiñcit
49
pārthaṃ pitaram uddiśya mātulaṃ ca janārdanam
taruṇasya kṛtā^strasya yukto yuddha-parājayaḥ
50
alam ātma-stavaṃ kartuṃ nā^smākam ucitaṃ kule
hateṣu hi śarān paśya nāma nā^nyad bhaviṣyati
bṛhannalā
50.1 ātma-gatam
50.2 samyag
āha
kumāraḥ
51
sa-ratha-turaga-dṛpta-nāga-yaudhe
śara-nipuṇena na kaścid apy a-viddhaḥ
ayam api ca parikṣato bhaveyaṃ
yadi na mayā parivartito rathaḥ syāt
52
a-śastro mām abhigatas tato 'smi grahaṇaṃ gataḥ
nyasta-śastraṃ hi ko hanyād arjunaṃ pitaraṃ smaran
53
dhanyaḥ khalv arjuno yena pratyakṣam ubhayaṃ śrutam
putrasya ca pituḥ ślāghyaṃ saṅgrāmeṣu parākramaḥ
rājā
53.1 tvaryatām
abhimanyuḥ
bṛhannalā
53.2 ita
itaḥ
kumāraḥ
53.3 eṣa
mahārājaḥ
53.4 upasarpatu
kumāraḥ
abhimanyuḥ
53.5 āḥ
kasya
mahārājaḥ
bṛhannalā
53.6 na
na
53.7 brāhmaṇena
sahā^ste
abhimanyuḥ
53.8 brāhmaṇene^ti
53.9 bhagavan
abhivādaye
54
śauṇḍīryaṃ dhṛti-vinayaṃ dayāṃ svapakṣe
mādhuryaṃ dhanuṣi jayaṃ parākramaṃ ca
ekasmin pitari guṇān avāpnuhi tvaṃ
śeṣāṇāṃ yad api ca rocate caturṇām
rājā
54.1 ehy
ehi
putra
kathaṃ
na
mām
abhivādayasi
54.2 aho
utsiktaḥ
khalv
ayaṃ
kṣatriya-kumāraḥ
54.3 aham
asya
darpa-praśamanaṃ
karomi
54.4 atha
kenā^yaṃ
gṛhītaḥ
bhīmasenaḥ
54.5 mahārāja
mayā
abhimanyuḥ
54.6 a-śastreṇe^ty
abhidhīyatām
bhīmasenaḥ
54.7 śāntaṃ
śāntaṃ
pāpam
55
sahajau me praharaṇaṃ bhujau pīnā^ṃsa-komalau
tāv āśritya prayudhyeyaṃ dur-balair gṛhyate dhanuḥ
abhimanyuḥ
55.1 mā
tāvad
bhoḥ
56
bāhur akṣauhiṇī yasya nir-vyājo yasya vikramaḥ
kiṃ bhavān madhyamas tātas tasyai^tat sadṛśaṃ vacaḥ
bhagavān
56.1 putra
ko
'yaṃ
madhyamo
nāma
abhimanyuḥ
56.2 śrūyatām
56.3 nanv
an-uttarā
vayaṃ
brāhmaṇeṣu
sādhv
anyo
brūyāt
rājā
56.4 bhavatu
bhavatu
56.5 mad-vacanāt
putra
ko
'yaṃ
madhyamo
nāma
abhimanyuḥ
56.6 śrūyatām
56.7 yena
57
tulayitvā jarāsandhaṃ kaṇṭha-śliṣṭena bāhunā
a-sahya-karma tat kṛtvā nītaḥ kṛṣṇo 'tad-arhatām
58
na te kṣepeṇa ruṣyāmi ruṣyatā bhavatā rame
kim uktvā nā^parāddho 'haṃ kathaṃ tiṣṭhati yātv iti
abhimanyuḥ
58.1 yady
aham
anugrāhyaḥ
59
pādayoḥ samudācāraḥ kriyatāṃ nigraho^citaḥ
bāhubhyām āhṛtaṃ bhīmo bāhubhyām eva neṣyati
60
mithyā-praśaṃsā khalu nāma kaṣṭā yeṣāṃ tu mithyā-vacaneṣu bhaktiḥ
ahaṃ hi yuddhā^śrayam ucyamāno vācā^nuvartī hṛdayena lajje
uttaraḥ
60.4 tāta
abhivādaye
rājā
60.5 ehy
ehi
putra
āyuṣmān
bhava
60.6 putra
pūjitāḥ
kṛta-karmāṇo
yodha-puruṣāḥ
uttaraḥ
60.7 pūjitāḥ
60.8 pūjyatamasya
kriyatāṃ
pūjā
uttaraḥ
60.10 ihā^tra-bhavate
dhanañjayāya
rājā
60.11 kathaṃ
dhanañjayāye^ti
uttaraḥ
60.12 atha
kim
60.13 atra-bhavatā
61
śmaśānād dhanur ādāya tūṇī cā^kṣaya-sāyake
nṛ-pā bhīṣmā^dayo bhagnā vayaṃ ca parirakṣitāḥ
bṛhannalā
61.1 prasīdatu
prasīdatu
mahārājaḥ
62
ayam bālyāt tu sambhrānto na vetti praharann api
kṛtsnaṃ karma svayaṃ kṛtvā parasye^ty avagacchati
uttaraḥ
62.1 vyapanayatu
bhavāñ
chaṅkām
62.2 idam
ākhyāsyate
63
prakoṣṭhā^ntara-saṅgūḍhaṃ gāṇḍīva-jyā-hataṃ kiṇam
yat tad dvādaśa-varṣā^nte nai^va yāti sa-varṇatām
64
etan me pārihāryāṇāṃ vyāvartana-kṛtaṃ kiṇam
sannirodha-vivarṇatvād godhā-sthānam ihā^gatam
65
rudra-bāṇā^valīḍhā^ṅgo yady ahaṃ bhārato 'rjunaḥ
a-vyaktaṃ bhīmaseno 'yam ayaṃ rājā yudhiṣṭhiraḥ
rājā
65.1 bho
dharmarāja
vṛkodara
dhanañjaya
kathaṃ
na
māṃ
viśvasitha
65.2 bhavatu
bhavatu
prāpta-kāle
65.3 bṛhannale
praviśa
tvam
abhyantaram
bṛhannalā
65.4 yad
ājñāpayati
mahārājaḥ
bhagavān
65.5 arjuna
na
khalu
na
khalu
praveṣṭavyam
65.6 tīrṇa-pratijñā
vayam
arjunaḥ
65.7 yad
ājñāpayaty
āryaḥ
66
śūrāṇāṃ satya-sandhānāṃ pratijñāṃ parirakṣatām
pāṇḍavānāṃ nivāsena kulaṃ me naṣṭa-kalmaṣam
abhimanyuḥ
66.1 ihā^tra-bhavanto
me
pitaraḥ
66.2 tena
khalu
67
na ruṣyanti mayā kṣiptā hasantaś ca kṣipanti mām
diṣṭyā go-grahaṇaṃ sv-antaṃ pitaro yena darśitāḥ
68
a-jñānāt tu mayā pūrvaṃ yad bhavān nā^bhivāditaḥ
tasya putrā^parādhasya prasādaṃ kartum arhasi
bhīmasenaḥ
68.1 ehy
ehi
putra
pitṛ-sadṛśa-parākramo
bhava
68.2 putra
abhivādayasva
pitaram
abhimanyuḥ
68.3 bhos
tāta
abhivādaye
69
ayaṃ sa hṛdaya-hlādī putra-gātra-samāgamaḥ
yat tad dvādaśa-varṣānte proṣitaḥ punar āgataḥ
abhimanyuḥ
69.2 abhivādaye
70
yaudhiṣṭhiraṃ dhairyam avāpnuhi tvaṃ
bhaimaṃ balaṃ naipuṇam arjunasya
mādrī-sutāt kāntim athā^bhirūpyaṃ
kīrtiṃ ca kṛṣṇasya jagat-priyasya
70.6 praviśya
bhaṭaḥ
70.9 yad
ājñāpayati
mahārājaḥ
70.10 niṣkramya
praviśya
70.11 imā
āpaḥ
rājā
70.12 arjuna
go-grahaṇa-vijaya-śulkā^rthaṃ
pratigṛhyatām
uttarā
bhagavān
70.13 etad
avanataṃ
śiraḥ
arjunaḥ
70.14 kathaṃ
cāritraṃ
me
tulayati
70.15 bho
rājan
71
iṣṭam antaḥ-puraṃ sarvaṃ mātṛvat pūjitaṃ mayā
uttarai^ṣā tvayā dattā putrā^rthe pratigṛhyate
bhagavān
71.1 etad
unnataṃ
śiraḥ
rājā
71.2 bhavatu
pitāmaha-sakāśam
uttaraṃ
preṣayāmaḥ
71.3 dharmarāja
vṛkodara
dhanañjaya
ita
ito
bhavantaḥ
71.4 niṣkrāntāḥ
sarve