0.1 tataḥ
praviśataś
ceṭyau
vijayā
0.2 haḷā
ṇandiṇie
bhaṇehi
bhaṇehi
0.3 ajja
kosaḷḷā-purogehi
savvehi
antevurehi
paḍimā-gehaṃ
daṭṭhuṃ
gadehi
tahiṃ
kiḷa
bhaṭṭi-dārao
bharado
diṭṭho
0.4 ahaṃ
ca
mandabhāā
duvāre
ṭṭhidā
0.2b halā
nandinike
bhaṇa
bhaṇa
0.3b adya
kausalyā-purogaiḥ
sarvair
antaḥpuraiḥ
pratimā-gehaṃ
draṣṭuṃ
gatais
tatra
kila
bhartṛ-dārako
bharato
dṛṣṭaḥ
0.4b ahaṃ
ca
mandabhāgā
dvāre
sthitā
nandinikā
0.5 haḷā
diṭṭho
ahmehi
kodūhaḷeṇa
bhaṭṭi-dārao
bharado
0.5b halā
dṛṣṭo
'smābhiḥ
kautūhalena
bhartṛ-dārako
bharataḥ
vijayā
0.6 bhaṭṭiṇī
kumāreṇa
kiṃ
bhaṇidā
0.6b bhaṭṭinī
kumāreṇa
kiṃ
bhaṇitā
nandinikā
0.7 kiṃ
bhaṇidaṃ
0.8 oḷoiduṃ
vi
ṇe^cchadi
kumāro
0.7b kiṃ
bhanitaṃ
0.8b avalokitum
api
ne^cchati
kumāraḥ
vijayā
0.9 aho
accāhidaṃ
0.10 rajja-ḷuddhāe
bhaṭṭi-dāraassa
rāmassa
rajja-vibbhaṭṭhaṃ
karantīe
attaṇo
vehavvaṃ
ādiṭṭhaṃ
0.11 ḷoo
vi
viṇāsaṃ
gamio
0.12 ṇig-ghiṇā
hu
bhaṭṭiṇī
0.13 pāpaaṃ
kidaṃ
0.9b aho
atyāhitam
0.10b rājya-lubdhayā
bhartṛ-dārakasya
rāmasya
rājya-vibhraṣṭaṃ
kurvaty
ātmano
vaidhavyam
ādiṣṭam
0.11b loko
'pi
vināśaṃ
gamitaḥ
0.12b nir-ghṛṇā
khalu
bhaṭṭinī
0.13b pāpakaṃ
kṛtaṃ
nandinikā
0.14 haḷā
suṇāhi
paidīhi
āṇīdaṃ
abhiseaṃ
visajjia
rāma-tavovaṇaṃ
gado
kumāro
0.14b halā
śṛṇu
prakṛtibhir
ānītam
abhiṣekaṃ
visṛjya
rāma-tapovanaṃ
gataḥ
kumāraḥ
vijayā
0.15 sa-viṣādam
0.16 haṃ
evaṃ
gado
kumāro
0.17 ṇandiṇie
ehi
ahme
bhaṭṭiṇiṃ
pekkhāmo
0.16b ham
evaṃ
gataḥ
kumāraḥ
0.17b nandinike
ehy
āvāṃ
bhaṭṭinīṃ
paśyāvaḥ
0.18 niṣkrānte
0.19 tataḥ
praviśati
bharato
rathena
sumantraḥ
sūtaś
ca
1
svargaṃ gate narapatau su-kṛtā^nuyātre
paurā^śru-pāta-salilair anugamyamānaḥ
draṣṭuṃ prayāmy a-kṛpaṇeṣu tapo-vaneṣu
rāmā^bhidhānam aparaṃ jagataḥ śaśāṅkam
sumantraḥ
1.1 eṣa
eṣa
āyuṣmān
bharataḥ
2
daitye^ndra-māna-mathanasya nṛpasya putro
yajño^payukta-vibhavasya nṛpasya pautraḥ
bhrātā pituḥ priya-karasya jagat-priyasya
rāmasya rāma-sadṛśena pathā prayāti
sumantraḥ
2.2 kumāra
ayam
asmi
bharataḥ
2.3 kva
tatrabhavān
mamā^ryo
rāmaḥ
2.4 kvā^sau
mahārājasya
pratinidhiḥ
2.5 kva
sannidarśanaṃ
sāravatām
2.6 kvā^sau
pratyādeśo
rājya-lubdhāyāḥ
kaikeyyāḥ
2.7 kva
tat
pātraṃ
yaśasaḥ
2.8 kvā^sau
narapateḥ
putraḥ
2.9 kvā^sau
satyam
anuvrataḥ
3
mama mātuḥ priyaṃ kartuṃ
yena lakṣmīr visarjitā
tam ahaṃ draṣṭum icchāmi
daivataṃ paramaṃ mama
sumantraḥ
3.1 kumāra
etasminn
āśramapade
4
atra rāmaś ca sītā ca
lakṣmaṇaś ca mahā-yaśāḥ
satyaṃ śīlaṃ ca bhaktiś ca
yeṣu vigrahavat sthitam
bharataḥ
4.1 tena
hi
sthāpyatāṃ
rathaḥ
sūtaḥ
4.2 yad
ājñāpayaty
āyuṣmān
4.3 tathā
karoti
bharataḥ
4.4 rathād
avatīrya
4.5 sūta
ekānte
viśrāmayā^śvān
sūtaḥ
4.6 yad
ājñāpayaty
āyuṣmān
4.7 niṣkrāntaḥ
bharataḥ
4.8 bhos
tāta
nivedyatāṃ
nivedyatām
sumantraḥ
4.9 kumāra
kim
iti
nivedyate
bharataḥ
4.10 rājya-lubdhāyāḥ
kaikeyyāḥ
putro
bharataḥ
prāpta
iti
sumantraḥ
4.11 kumāra
alaṃ
guru-janā^pavādam
abhidhātum
bharataḥ
4.12 suṣṭhu
na
nyāyyaṃ
para-doṣam
abhidhātum
4.13 tena
hi
ucyatām
ikṣvāku-kula-nyaṅga-bhūto
bharato
darśanam
abhilaṣatī^ti
sumantraḥ
4.14 kumāra
nā^ham
evaṃ
vaktuṃ
samarthaḥ
4.15 atha
punar
bharataḥ
prāpta
iti
brūyām
bharataḥ
4.16 na
na
4.17 nāma
kevalam
abhidhīyamānam
a-kṛtaprāyaś-cittam
iva
me
pratibhāti
4.18 kiṃ
brahma-ghnānām
api
pareṇa
nivedanaṃ
kriyate
4.19 tasmāt
tiṣṭhatu
tātaḥ
4.20 aham
eva
nivedayiṣye
4.21 bho
bho
nivedyatāṃ
nivedyatāṃ
tatrabhavate
pitṛ-vacana-karāya
rāghavāya
5
nir-ghṛṇaś ca kṛtaghnaś ca
prākṛtaḥ priya-sāhasaḥ
bhaktimān āgataḥ kaścit
kathaṃ tiṣṭhatu yātv iti
5.1 tataḥ
praviśati
rāmaḥ
sītā-lakṣmaṇābhyām
rāmaḥ
5.2 ākarṇya
sa-harṣam
5.3 saumitre
kiṃ
śṛgoṣi
5.4 ayi
videha-rāja-putri
tvam
api
śṛgoṣi
6
kasyā^sau sadṛśataraḥ svaraḥ pitur me
gāmbhīryāt paribhavatī^va megha-nādam
yaḥ kurvan mama hṛdayasya bandhu-śaṅkāṃ
sa-sneha-śruti-patham iṣṭataḥ praviṣṭaḥ
lakṣmaṇaḥ
6.1 ārya
mamā^pi
khalv
eṣa
svara-saṃyogo
bandhu-jana-bahu-mānam
āvahati
6.2 eṣa
hi
7
ghanaḥ spaṣṭo dhīraḥ sa-mada-vṛṣabha-snigdha-madhuraḥ
kalaḥ kaṇṭhe vakṣasy anupahata-sañcāra-rabhasaḥ
yathā sthānaṃ prāpya sphuṭa-karaṇa-nānā^kṣaratayā
caturṇāṃ varṇānām abhayam iva dātuṃ vyavasitaḥ
rāmaḥ
7.1 sarvathā
nā^yam
a-bāndhavasya
svara-saṃyogaḥ
7.2 kledayatī^va
me
hṛdayam
7.3 vatsa
lakṣmaṇa
dṛśyatāṃ
tāvat
lakṣmaṇaḥ
7.4 yad
ājñāpayaty
āryaḥ
7.5 parikrāmati
bharataḥ
7.6 aye
kathaṃ
na
kaścit
prativacanaṃ
prayacchati
7.7 kinnukhalu
vijñāto
'smi
kaikeyyāḥ
putro
bharataḥ
prāpta
iti
lakṣmanaḥ
7.8 vilokya
7.9 aye
ayam
āryo
rāmaḥ
7.10 na
na
7.11 rūpa-sādṛśyam
8
mukham anupamaṃ tv āryā^syā^bhaṃ śaśāṅka-manoharaṃ
mama pitṛ-samaṃ pīnaṃ vakṣaḥ surā^ri-śara-kṣatam
dyuti-parivṛtas tejo-rāśir jagat-priya-darśano
narapatir ayaṃ devendro vā svayaṃ madhusūdanaḥ
sumantraḥ
8.3 aye
kumāro
lakṣmaṇaḥ
bharataḥ
8.4 evaṃ
gurur
ayam
8.5 ārya
abhivādaye
lakṣmaṇaḥ
8.6 ehy
ehi
8.7 āyuṣmān
bhava
8.8 sumantraṃ
vīkṣya
8.9 tāta
ko
'trabhavān
9
raghoś caturtho 'yam ajāt tṛtīyaḥ
pituḥ prakāśasya tava dvitīyaḥ
yasyā^nujas tvaṃ sva-kulasya ketos
tasyā^nujo 'yaṃ bharataḥ kumāraḥ
lakṣmṇaḥ
9.1 ehy
ehī^kṣvāku-kumāra
vatsa
svasty
āyuṣmān
bhava
10
asura-samara-dakṣair vajra-saṃghṛṣṭa-cāpair
an-upama-bala-vīryaiḥ svaiḥ kulais tulya-vīryaḥ
raghur iva sa narendro yajña-viśrānta-kośo
bhava jagati guṇānāṃ bhājanaṃ bhrājitānām
lakṣmaṇaḥ
10.2 kumāra
iha
tiṣṭha
10.3 tvad-āgamanam
āryāya
nivedayāmi
bharataḥ
10.4 ārya
a-ciram
idānīm
abhivādayitum
icchāmi
10.5 śīghraṃ
nivedyatām
lakṣmaṇaḥ
10.6 bāḍham
10.7 upetya
10.8 jayatv
āryaḥ
10.9 ārya
11
ayaṃ te dayito bhrātā
bharato bhrātṛ-vatsalaḥ
saṃkrāntaṃ yatra te rūpam
ādarśa iva tiṣṭhati
rāmaḥ
11.1 vatsa
lakṣmaṇa
kim
evaṃ
bharataḥ
prāptaḥ
rāmaḥ
11.3 maithili
bharatā^valokanā^rthaṃ
viśālī-kriyatāṃ
te
cakṣuḥ
sītā
11.4 ayya-utta
kiṃ
bharado
āado
11.4b ārya-putra
kiṃ
bharata
āgataḥ
12
adya khalv avagacchāmi
pitrā me duṣkaraṃ kṛtam
kīdṛśas tanaya-sneho
bhrātṛ-sneho 'yam īdṛśaḥ
lakṣmaṇaḥ
12.1 ārya
kiṃ
praviśatu
kumāraḥ
rāmaḥ
12.2 vatsa
lakṣmaṇa
idam
api
tāvad
ātmā^bhiprāyam
anuvartayitum
icchasi
12.3 gaccha
satkṛtya
śīghraṃ
praveśyatāṃ
kumāraḥ
lakṣmaṇaḥ
12.4 yad
ājñāpayaty
āryaḥ
13
iyaṃ svayaṃ gacchatu māna-hetor
māte^va bhāvaṃ tanaye niveśya
tuṣāra-pūrṇo^tpala-patra-netrā
harṣā^sram āsāram ivo^tsṛjantī
sītā
13.1 jaṃ
ayya-utto
āṇavedi
13.1b yad
ārya-putra
ājñāvayati
13.2 utthāya
parikramya
bharatam
avalokya
13.3 haṃ
tado
taṃ
veḷaṃ
dāṇi
ṇikkanto
ayya-utto
13.4 ṇahi
ṇahi
13.5 rūva-sādissaṃ
13.3b haṃ
tatas
tā
velām
idānīṃ
niṣkrānta
ārya-putraḥ
13.4b nahi
nahi
13.5b rūpa-sādṛśyam
bharataḥ
13.7 aye
iyam
atrabhavatī
janaka-rāja-putrī
14
idaṃ tat strī-mayaṃ tejo
jātaṃ kṣetro^darād dhalāt
janakasya nṛpendrasya
tapasaḥ sannidarśanam
sītā
14.2 ātma-gatam
14.3 ṇahi
rūvaṃ
evva
14.4 sara-joo
vi
so
evva
14.3b nahi
rūpam
eva
14.4b svara-yogo
'pi
sa
eva
14.5 prakāśam
14.6 vaccha
ciraṃ
jīva
14.6b vatsa
ciraṃ
jīva
sītā
14.8 ehi
vaccha
bhādu-maṇorahaṃ
pūrehi
14.8b ehi
vatsa
bhrātṛ-manorathaṃ
pūraya
sumantraḥ
14.9 praviśatu
kumāraḥ
bharataḥ
14.10 tāta
idānīṃ
kiṃ
kariṣyasi
15
ahaṃ paścāt pravekṣyāmi
svargaṃ yāte narādhipe
viditā^rthasya rāmasya
mamai^tat pūrva-darśanam
bharataḥ
15.1 evam
astu
15.2 rāmam
upagamya
15.3 ārya
abhivādaye
bharato
'ham
asmi
rāmaḥ
15.4 sa-harṣam
15.5 ehy
ehi
ikṣvāku-kumāra
svasti
āyuṣmān
bhava
16
vakṣaḥ prasāraya kavāṭa-puṭa-pramāṇam
āliṅga māṃ su-vipulena bhuja-dvayena
unnāmayā^nanam idaṃ śarad-indu-kalpaṃ
prahlādaya vyasana-dagdham idaṃ śarīram
sumantraḥ
16.2 upetya
16.3 jayatv
āyuṣmān
17
gatvā pūrvaṃ sva-sainyair abhisari-samaye khaṃ samānair vimānair
vikhyāto yo vimarde sa sa iti bahuśaḥ sā^'-surāṇāṃ surāṇām
sa śrīmāṃs tyakta-deho dayitam api vinā snehavantaṃ bhavantaṃ
svarga-sthaḥ sāmprataṃ kiṃ ramayati pitṛbhiḥ svair narendrair narendraḥ
18
narapati-nidhanaṃ bhavat-pravāsaṃ
bharata-viṣādam a-nāthatāṃ kulasya
bahu-vidham anubhūya duṣ-prasahyaṃ
guṇa iva bahv-aparāddham āyuṣā me
sītā
18.1 rodantaṃ
ayya-uttaṃ
puṇo
vi
rodāvīadi
tādo
18.1b rudantam
ārya-putraṃ
punar
api
rodayati
tātaḥ
rāmaḥ
18.2 maithili
eṣa
paryavasthāpayāmy
ātmānam
18.3 vatsa
lakṣmaṇa
āpas
tāvat
lakṣmaṇaḥ
18.4 yad
ājñāpayaty
āryaḥ
bharataḥ
18.5 ārya
na
khalu
nyāyyam
18.6 krameṇa
śuśrūṣayiṣye
18.7 aham
eva
yāsyāmi
18.8 kalaśaṃ
gṛhītvā
niṣkramya
praviśya
18.9 imā
āpaḥ
rāmaḥ
18.10 ācamya
18.11 maithili
viśīryate
khalu
lakṣmaṇasya
vyāpāraḥ
sītā
18.12 ayya-utta
ṇaṃ
ediṇā
pi
sussūsaidavvo
18.12b ārya-putra
nanv
etenā^pi
śuśrūṣayitavyaḥ
rāmaḥ
18.13 suṣṭhu
khalv
iha
lakṣmaṇaḥ
śuśrūṣayatu
18.14 tatra-stho
māṃ
bharataḥ
śuśrūṣayatu
bharataḥ
18.15 prasīdatv
āryaḥ
19
iha sthāsyāmi dehena
tatra sthāsyāmi karmaṇā
nāmnai^va bhavato rājyaṃ
kṛta-rakṣaṃ bhaviṣyati
rāmaḥ
19.1 vatsa
kaikeyīmātaḥ
mā
mai^vam
20
pitur niyogād aham āgato vanaṃ
na vatsa darpān na bhayān na vibhramāt
kulaṃ ca naḥ satya-dhanaṃ bravīmi te
kathaṃ bhavān nīca-pathe pravartate
sumantraḥ
20.1 athe^dānīm
abhiṣeko^dakaṃ
kva
tiṣṭhatu
rāmaḥ
20.2 yatra
me
mātrā^bhihitaṃ
tatrai^va
tāvat
tiṣṭhatu
bharataḥ
20.3 prasīdatv
āryaḥ
20.4 ārya
alam
idānīṃ
vraṇe
prahartum
21
api suguṇa mamā^pi tvat-prasūtiḥ prasūtiḥ
sa khalu nibhṛta-dhīmāṃs te pitā me pitā ca
su-puruṣa puruṣāṇāṃ mātṛ-doṣo na doṣo
varada bharatam ārtaṃ paśya tāvad yathāvat
sītā
21.1 ayya-utta
adikaruṇaṃ
manteai
bharado
21.2 kiṃ
dāṇiṃ
ayya-utteṇa
cintīadi
21.1b ārya-putra
atikaruṇaṃ
mantrayate
bharataḥ
21.2b kim
idānīm
ārya-putreṇa
cintyate
22
taṃ cintayāmi nṛpatiṃ sura-loka-yātaṃ
yenā^yam ātma-ja-viśiṣṭa-guṇo na dṛṣṭaḥ
īdṛg-vidhaṃ guṇa-nidhiṃ samavāpya loke
dhig bho vidher yadi balaṃ puruṣo^ttameṣu
23
yat satyaṃ paritoṣito 'smi bhavatā niṣ-kalmaṣā^tmā bhavāṃs
tvad-vākyasya vaśā^nugo 'smi bhavataḥ khyātair guṇair nirjitaḥ
kintv etan nṛpater vacas tad anṛtaṃ kartuṃ na yuktaṃ tvayā
kiñco^tpādya bhavad-vidhaṃ bhavatu te mithyā^bhidhāyī pitā
24
yāvad bhaviṣyati bhavan-niyamā^vasānaṃ
tāvad bhaveyam iha te nṛpa pāda-mūle
24
mai^vaṃ nṛpaḥ sva-su-kṛtair anuyātu siddhiṃ
me śāpito na parirakṣasi cet sva-rājyam
bharataḥ
24.1 hanta
an-uttaram
abhihitam
24.2 bhavatu
samayatas
te
rājyaṃ
paripālayāmi
bharataḥ
24.4 mama
haste
nikṣiptaṃ
tava
rājyaṃ
catur-daśa-varṣā^nte
pratigrahītum
icchāmi
bharataḥ
24.6 ārya
śrutam
24.7 ārye
śrutam
24.8 tāta
śrutam
bharataḥ
24.10 ārya
anyam
api
varaṃ
hartum
icchāmi
rāmaḥ
24.11 vatsa
kim
icchasi
24.12 kim
ahaṃ
dadāmi
24.13 kim
aham
anuṣṭhāsyāmi
25
pādo^pamukte tava pāduke me
ete prayaccha praṇatāya mūrdhnā
yāvad bhavān eṣyati kārya-siddhiṃ
tāvad bhaviṣyāmy anayor vidheyaḥ
rāmaḥ
25.1 svagatam
25.2 hanta
bhoḥ
26
su-cireṇā^pi kālena
yaśaḥ kiñcin mayā^jitam
a-cireṇai^va kālena
bharatenā^dya sañcitam
sītā
26.1 ayya-utta
ṇaṃ
dīyadi
khu
puḍama-jāaṇaṃ
bharadassa
26.1b ārya-putra
nanu
dīyate
khalu
prathama-yācanaṃ
bharatāya
rāmaḥ
26.2 tathāstu
26.3 vatsa
gṛhyatām
bharataḥ
26.4 anugṛhīto
'smi
26.5 gṛhītvā
26.6 ārya
atrā^bhiṣeko^dakam
āvarjayitum
icchāmi
rāmaḥ
26.7 tāta
yad
iṣṭaṃ
bharatasya
tat
sarvaṃ
kriyatām
sumantraḥ
26.8 yad
ājñāpayaty
āyuṣmān
bharataḥ
26.9 ātma-gatam
26.10 hanta
bhoḥ
27
śraddheyaḥ sva-janasya paura-rucito lokasya dṛṣṭi-kṣamaḥ
svarga-sthasya narādhipasya dayitaḥ śīlā^nvito 'haṃ sutaḥ
bhrātṝṇāṃ guṇa-ṣālināṃ bahu-mataḥ kīrter mahad bhājanaṃ
saṃvādeṣu kathā^śrayo guṇavatāṃ labdha-priyāṇāṃ priyaḥ
rāmaḥ
27.1 vatsa
kaikeyī-mātaḥ
rājyaṃ
nāma
muhūrtam
api
no^pekṣaṇīyam
27.2 tasmād
adyai^va
vijayāya
pratinivartatāṃ
kumāraḥ
sītā
27.3 haṃ
ajja
evva
gamissadi
kumāro
bharado
27.3b ham
adyai^va
gamiṣyati
kumāro
bharataḥ
rāmaḥ
27.4 alam
atisnehena
27.5 adyai^va
vijayāya
pratinivartatāṃ
kumāraḥ
bharataḥ
27.6 ārya
adyai^vā^haṃ
gamiṣyāmi
28
āśāvantaḥ pure paurāḥ
sthāsyanti tvad-didṛkṣayā
teṣāṃ prītiṃ kariṣyāmi
tvat-prasādasya darśanāt
sumantraḥ
28.1 āyuṣman
maye^dānīṃ
kiṃ
kartavyam
rāmaḥ
28.2 tāta
mahārājavat
paripālyatāṃ
kumāraḥ
sumantraḥ
28.3 yadi
jīvāmi
tāvat
prayatiṣye
rāmaḥ
28.4 vatsa
kaikeyī-mātaḥ
āruhyatāṃ
mamā^grato
rathaḥ
bharataḥ
28.5 yad
ājñāpayaty
āryaḥ
rāmaḥ
28.7 maithili
itas
tāvat
28.8 vatsa
lakṣmaṇa
itas
tāvat
28.9 āśrama-pada-dvāra-mātram
api
bharatasyā^nuyātraṃ
bhaviṣyāmaḥ
28.10 iti
niṣkrāntāḥ
sarve